Nguyên nhân mất ngủ về đêm: Bí ẩn đằng sau giấc ngủ trằn trọc

Mất ngủ về đêm là tình trạng không thể đi vào giấc ngủ hoặc khó duy trì giấc ngủ suốt đêm, khiến bạn thức giấc quá sớm hoặc cảm thấy không được nghỉ ngơi đầy đủ khi thức dậy. Nó không chỉ đơn giản là cảm thấy mệt mỏi vào sáng hôm sau; tình trạng mất ngủ kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, tinh thần, hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống nói chung. Nhiều người coi mất ngủ như “chuyện thường ngày ở huyện”, nhưng thực tế đằng sau tình trạng trằn trọc này là muôn vàn Nguyên Nhân Mất Ngủ Về đêm khác nhau, từ những thói quen sinh hoạt tưởng chừng vô hại cho đến các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn cần được quan tâm đúng mức.

Đối với nhiều người, mất ngủ về đêm chỉ là một trong số những thách thức sức khỏe mà họ gặp phải, tương tự như việc tìm hiểu về tác dụng phụ của thuốc kích trứng khi đối mặt với các vấn đề sinh sản. Hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ luôn là bước đầu tiên quan trọng để tìm ra giải pháp phù hợp. Vậy, những “kẻ thù” nào đang âm thầm đánh cắp giấc ngủ quý giá của bạn? Hãy cùng NHA KHOA BẢO ANH, với vai trò là nguồn thông tin y tế đáng tin cậy, bóc tách từng lớp nguyên nhân gây mất ngủ về đêm, giúp bạn nhìn nhận rõ hơn về vấn đề mình đang gặp phải.

Giấc ngủ không chỉ là khoảng thời gian nghỉ ngơi đơn thuần mà còn là một quá trình sinh học phức tạp, đóng vai trò thiết yếu trong việc phục hồi cơ thể và tâm trí. Khi chu kỳ giấc ngủ bị xáo trộn bởi bất kỳ lý do nào, bạn sẽ cảm nhận rõ rệt sự xuống dốc của sức khỏe. Hiểu được điều này, chúng tôi hy vọng bài viết sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và sâu sắc về các nguyên nhân mất ngủ về đêm, từ đó bạn có thể chủ động hơn trong việc cải thiện giấc ngủ của mình.

Giấc ngủ là gì và tại sao nó lại quan trọng đến thế?

Trước khi đi sâu vào các nguyên nhân, chúng ta cần hiểu một chút về bản chất của giấc ngủ. Giấc ngủ không phải là trạng thái “tắt máy” của cơ thể. Thay vào đó, nó là một quá trình chủ động diễn ra theo chu kỳ, bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau: giấc ngủ không REM (Non-Rapid Eye Movement) và giấc ngủ REM (Rapid Eye Movement). Giấc ngủ không REM được chia thành các giai đoạn nhẹ (ru ngủ) và sâu (giấc ngủ phục hồi thể chất). Giấc ngủ REM là giai đoạn mơ, quan trọng cho việc củng cố trí nhớ và phục hồi tinh thần. Một chu kỳ đầy đủ (không REM chuyển sang REM) kéo dài khoảng 90-120 phút, và chúng ta thường trải qua 4-6 chu kỳ mỗi đêm.

Giấc ngủ đủ và chất lượng đóng vai trò “vô tiền khoáng hậu” đối với sức khỏe:

• Phục hồi thể chất: Cơ thể sửa chữa mô, xây dựng cơ bắp và tổng hợp hormone tăng trưởng.
• Củng cố trí nhớ và học tập: Não bộ xử lý và lưu trữ thông tin tiếp nhận trong ngày.
• Điều hòa tâm trạng: Giúp bạn kiểm soát cảm xúc và đối phó với căng thẳng tốt hơn.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng hiệu quả hơn.
• Duy trì sức khỏe chuyển hóa: Ảnh hưởng đến việc điều hòa đường huyết và kiểm soát cân nặng.

Khi giấc ngủ bị gián đoạn, đặc biệt là mất ngủ về đêm, tất cả những chức năng quan trọng này đều bị ảnh hưởng, mở đường cho hàng loạt vấn đề sức khỏe khác phát sinh.

Những nguyên nhân mất ngủ về đêm phổ biến nhất

Nguyên nhân mất ngủ về đêm rất đa dạng và thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố khác nhau. Chúng ta có thể phân loại chúng thành các nhóm chính để dễ hình dung và tìm hiểu:

Tại sao căng thẳng và lo âu lại là “kẻ thù” số một của giấc ngủ?

Căng thẳng (stress) và các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm là những nguyên nhân mất ngủ về đêm hàng đầu mà nhiều người gặp phải.
Căng thẳng khiến hệ thần kinh giao cảm của cơ thể bị kích hoạt, giải phóng hormone stress như cortisol. Cortisol làm tăng nhịp tim, huyết áp và giữ cho não bộ ở trạng thái cảnh giác cao độ, rất khó để thư giãn và chìm vào giấc ngủ.
Lo âu thể hiện qua những suy nghĩ luẩn quẩn, lo lắng thái quá về tương lai hoặc những vấn đề chưa xảy ra. Khi nằm xuống, tâm trí không ngừng “nhảy múa”, khiến bạn trằn trọc, không thể gạt bỏ suy nghĩ để đi vào giấc ngủ. Trầm cảm thường liên quan đến tình trạng khó ngủ, thức giấc sớm và không thể ngủ lại, hoặc ngủ quá nhiều nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi.

Những áp lực trong công việc, chuyện gia đình, các mối quan hệ hay thậm chí là những sự kiện lớn trong đời (mất người thân, ly hôn, chuyển việc) đều có thể gây ra stress và lo âu, dẫn đến mất ngủ. Đôi khi, chính sự lo lắng về việc mất ngủ lại tạo ra một vòng luẩn quẩn: càng lo không ngủ được thì càng khó ngủ.

Vấn đề sức khỏe thể chất nào khiến bạn mất ngủ về đêm?

Nhiều bệnh lý hoặc tình trạng sức khỏe mãn tính có thể là nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp gây ra mất ngủ về đêm. Cơn đau từ bệnh viêm khớp, đau lưng, đau đầu kinh niên là một ví dụ điển hình.
Những cơn đau nhức kéo dài, dù là bàn chân bị đau nhức trong xương hay các vấn đề xương khớp khác, đều có thể trở thành ‘kẻ thù’ của giấc ngủ ngon. Cảm giác khó chịu, không tìm được tư thế thoải mái khi nằm khiến bạn tỉnh giấc liên tục hoặc không thể ngủ sâu.

Ngoài ra, còn có nhiều bệnh lý khác cũng “nhúng tay” vào việc làm xáo trộn giấc ngủ:

Hội chứng ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea) là gì và ảnh hưởng đến giấc ngủ ra sao?

Hội chứng ngưng thở khi ngủ là một rối loạn giấc ngủ đặc trưng bởi việc ngừng thở tạm thời hoặc giảm thông khí lặp đi lặp lại trong khi ngủ.
Trong khi ngủ, đường thở của người bệnh bị tắc nghẽn (ngưng thở tắc nghẽn) hoặc não không gửi tín hiệu đúng đến cơ hô hấp (ngưng thở trung ương). Điều này khiến nồng độ oxy trong máu giảm, cơ thể phản ứng bằng cách “đánh thức” bạn dậy một cách rất nhanh chóng (thường chỉ trong vài giây) để bắt đầu thở lại. Mặc dù bạn có thể không nhớ những lần tỉnh giấc này, nhưng chúng lặp đi lặp lại hàng chục, thậm chí hàng trăm lần mỗi đêm, phá vỡ cấu trúc giấc ngủ bình thường, ngăn cản bạn đạt đến các giai đoạn ngủ sâu và REM quan trọng.

Hậu quả là dù ngủ đủ số giờ, người bệnh vẫn cảm thấy cực kỳ buồn ngủ vào ban ngày, mệt mỏi, khó tập trung, và đặc biệt là bị mất ngủ về đêm do giấc ngủ liên tục bị gián đoạn. Ngáy to, ngưng thở được chứng kiến bởi người khác, và cảm giác nghẹt thở vào ban đêm là những dấu hiệu nhận biết quan trọng.

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) có liên quan đến mất ngủ không?

Trào ngược dạ dày thực quản là tình trạng axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản.
Vào ban đêm, khi nằm ngủ, axit dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản hơn do không có trọng lực hỗ trợ đẩy xuống. Điều này gây ra cảm giác nóng rát (ợ nóng), đau tức ngực, ho, khản tiếng hoặc cảm giác có gì đó vướng ở cổ họng, đặc biệt là khi nằm nghiêng bên phải. Những triệu chứng khó chịu này chắc chắn sẽ đánh thức bạn dậy hoặc khiến bạn khó chìm vào giấc ngủ ngay từ đầu, trở thành nguyên nhân mất ngủ về đêm đáng kể.

Kiểm soát tốt GERD bằng chế độ ăn uống, thuốc men và thay đổi tư thế ngủ có thể giúp cải thiện đáng kể tình trạng mất ngủ do bệnh này gây ra.

Tại sao hội chứng chân không yên (Restless Legs Syndrome – RLS) lại “đánh cắp” giấc ngủ?

Hội chứng chân không yên là một rối loạn thần kinh đặc trưng bởi cảm giác khó chịu hoặc thôi thúc không thể cưỡng lại để cử động chân, thường đi kèm với cảm giác ngứa ran, râm ran hoặc đau sâu trong chân.
Cảm giác khó chịu này thường xuất hiện hoặc trầm trọng hơn vào buổi tối và ban đêm, đặc biệt là khi bạn nghỉ ngơi hoặc nằm yên trên giường. Việc phải liên tục cử động chân để giảm bớt cảm giác khó chịu khiến bạn không thể thư giãn và chìm vào giấc ngủ. Đối với nhiều người, RLS là một trong những nguyên nhân mất ngủ về đêm cực kỳ khó chịu và dai dẳng.

Hội chứng này có thể liên quan đến thiếu sắt hoặc các vấn đề thần kinh khác và thường cần được chẩn đoán và điều trị bởi bác sĩ chuyên khoa.

Các bệnh lý khác ảnh hưởng đến giấc ngủ ban đêm

Ngoài những bệnh lý kể trên, nhiều tình trạng sức khỏe khác cũng có thể gây ra mất ngủ về đêm:

• Bệnh tim mạch: Suy tim, đau thắt ngực hoặc rối loạn nhịp tim có thể gây khó thở, đau ngực, khiến bệnh nhân phải thức giấc giữa đêm.
• Bệnh hô hấp: Hen suyễn, viêm phế quản mãn tính có thể gây khó thở, ho về đêm.
• Bệnh thận mãn tính: Có thể gây hội chứng chân không yên, chuột rút cơ bắp và các vấn đề thần kinh ảnh hưởng giấc ngủ.
• Các rối loạn nội tiết: Cường giáp có thể gây lo lắng, tim đập nhanh và đổ mồ hôi đêm; tiểu đường không kiểm soát tốt có thể gây đi tiểu đêm nhiều lần hoặc đường huyết thấp về đêm.
• Các rối loạn thần kinh: Bệnh Parkinson, Alzheimer có thể ảnh hưởng đến chu kỳ giấc ngủ.
• Tiểu đêm: Đây là một nguyên nhân rất phổ biến khiến bạn phải thức giấc nhiều lần trong đêm để đi vệ sinh, làm gián đoạn giấc ngủ sâu.
• Các tình trạng đau mãn tính: Đau cơ xơ hóa, đau thần kinh cũng là những “hung thủ” khiến giấc ngủ không yên.
• Sự thay đổi hormone: Đặc biệt ở phụ nữ, giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh với các cơn bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm có thể gây thức giấc. Thai nghén cũng mang đến nhiều sự thay đổi về hormone, khó chịu thể chất và đi tiểu đêm, dẫn đến mất ngủ.

Nhiều người khi mất ngủ cũng hay than phiền về các triệu chứng đi kèm như đau đầu. Việc tìm hiểu bị đau đầu nên làm gì đôi khi cũng liên quan đến việc quản lý stress hoặc các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn ảnh hưởng cả giấc ngủ và cơn đau.

Sức khỏe tổng thể đóng vai trò quan trọng trong chất lượng giấc ngủ. Các bệnh lý nghiêm trọng, chẳng hạn như nỗi lo về bệnh sốt xuất huyết có nguy hiểm không trong mùa dịch, luôn nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc giữ gìn cơ thể khỏe mạnh để tránh những tác động tiêu cực đến mọi mặt đời sống, bao gồm cả giấc ngủ.

Thói quen sinh hoạt nào đang “phá hoại” giấc ngủ của bạn?

Bên cạnh các yếu tố tâm lý và bệnh lý, chính những thói quen hàng ngày tưởng chừng vô hại lại có thể là nguyên nhân mất ngủ về đêm “tiềm ẩn”.

“Vệ sinh giấc ngủ” kém nghĩa là gì và tại sao nó lại quan trọng?

“Vệ sinh giấc ngủ” là tập hợp các thói quen tốt giúp tạo điều kiện thuận lợi cho giấc ngủ ngon.
Vệ sinh giấc ngủ kém tức là bạn có những thói quen không tốt, gây xáo trộn đồng hồ sinh học và chu kỳ ngủ-thức tự nhiên của cơ thể. Những thói quen này bao gồm:

• Lịch trình ngủ không nhất quán: Đi ngủ và thức dậy vào các giờ khác nhau mỗi ngày, đặc biệt là vào cuối tuần. Điều này làm rối loạn nhịp sinh học (circadian rhythm) của cơ thể.
• Ngủ trưa quá dài hoặc quá muộn: Ngủ trưa nhiều hoặc vào buổi chiều muộn có thể làm giảm “áp lực ngủ” vào ban đêm, khiến bạn khó đi vào giấc ngủ.
• Sử dụng giường cho các hoạt động khác: Làm việc, ăn uống, xem TV hoặc dùng điện thoại trên giường khiến não bộ không còn coi giường là nơi để ngủ, làm giảm sự liên kết giữa giường và giấc ngủ.

Duy trì một lịch trình ngủ đều đặn, sử dụng giường chỉ cho mục đích ngủ và quan hệ tình dục là những bước cơ bản để cải thiện vệ sinh giấc ngủ.

Chế độ ăn uống và đồ uống ảnh hưởng đến giấc ngủ như thế nào?

Những gì bạn ăn và uống, đặc biệt là vào buổi tối, có thể là nguyên nhân mất ngủ về đêm không ngờ tới.
Các chất kích thích như caffeine (có trong cà phê, trà, soda, sô cô la) có thể giữ cho bạn tỉnh táo trong nhiều giờ sau khi tiêu thụ. Uống cà phê hoặc trà đặc vào buổi chiều muộn hay tối là “tuyệt chiêu” nhanh nhất để bị mất ngủ. Tương tự, nicotin trong thuốc lá cũng là một chất kích thích.
Rượu bia ban đầu có thể khiến bạn cảm thấy buồn ngủ, nhưng khi tác dụng hết, nó lại gây phân mảnh giấc ngủ, khiến bạn thức giấc nhiều lần vào nửa sau của đêm và không đạt được giấc ngủ sâu.
Ăn bữa tối quá no hoặc ăn đồ ăn cay, nhiều dầu mỡ trước khi ngủ có thể gây khó tiêu, ợ nóng, làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày và gây khó chịu, cản trở giấc ngủ.
Đôi khi, những vấn đề sức khỏe tưởng chừng nhỏ nhặt lại có thể gây phiền toái không ngờ. Ví dụ, nhiều người băn khoăn liệu mụn cóc ở chân có nguy hiểm không, và dù không trực tiếp gây mất ngủ, bất kỳ sự khó chịu hay lo lắng nào về sức khỏe cũng có thể ảnh hưởng gián tiếp đến tâm trí và giấc ngủ của bạn.

Tiếp xúc với ánh sáng, đặc biệt là ánh sáng xanh, có vai trò gì?

Ánh sáng, đặc biệt là ánh sáng xanh phát ra từ màn hình điện thoại, máy tính bảng, máy tính và TV, có tác động mạnh mẽ đến nhịp sinh học của cơ thể.
Melatonin là một hormone giúp điều chỉnh giấc ngủ. Việc tiếp xúc với ánh sáng xanh vào buổi tối sẽ ức chế sản xuất melatonin, khiến não bộ lầm tưởng rằng vẫn còn ban ngày, từ đó làm chậm quá trình chuẩn bị cho giấc ngủ. “Dán mắt” vào màn hình điện thoại trước khi ngủ là một trong những nguyên nhân mất ngủ về đêm rất phổ biến trong xã hội hiện đại.

Giảm thiểu việc sử dụng thiết bị điện tử phát ánh sáng xanh ít nhất 1-2 giờ trước khi ngủ, hoặc sử dụng kính chặn ánh sáng xanh có thể giúp cải thiện tình hình.

Thiếu vận động hoặc vận động sai thời điểm

Tập thể dục thường xuyên rất tốt cho giấc ngủ, nhưng thời điểm tập luyện cũng quan trọng không kém.
Vận động giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và tăng cường sự mệt mỏi lành mạnh, tạo điều kiện cho giấc ngủ ngon. Tuy nhiên, tập thể dục cường độ cao quá gần giờ đi ngủ có thể kích thích cơ thể, làm tăng nhịp tim và nhiệt độ cơ thể, gây khó ngủ.

Nên cố gắng tập thể dục đều đặn vào ban ngày, tránh các bài tập quá nặng hoặc quá sức trong vòng 2-3 giờ trước khi ngủ.

Môi trường ngủ có phải là nguyên nhân mất ngủ về đêm?

Hoàn toàn đúng. Một môi trường ngủ không phù hợp có thể là “thủ phạm” khiến bạn trằn trọc suốt đêm.

Tiếng ồn ảnh hưởng đến giấc ngủ như thế nào?

Tiếng ồn, dù là tiếng xe cộ, tiếng hàng xóm, hay thậm chí là tiếng đồng hồ tích tắc, đều có thể làm gián đoạn giấc ngủ.
Não bộ vẫn xử lý âm thanh ngay cả khi bạn đang ngủ. Tiếng ồn lớn hoặc đột ngột có thể khiến bạn tỉnh giấc hoặc chuyển sang giai đoạn ngủ nông hơn, phá vỡ cấu trúc giấc ngủ. Môi trường ngủ ồn ào chắc chắn là một trong những nguyên nhân mất ngủ về đêm mà nhiều người sống ở thành phố lớn phải đối mặt.

Sử dụng nút bịt tai, máy tạo tiếng ồn trắng (white noise machine) hoặc đảm bảo cách âm tốt cho phòng ngủ có thể giúp giảm thiểu tác động của tiếng ồn.

Ánh sáng trong phòng ngủ

Giống như ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử, bất kỳ nguồn sáng nào trong phòng ngủ cũng có thể gây ảnh hưởng tiêu cực.
Ngay cả ánh sáng yếu từ đèn ngủ, đèn báo của thiết bị điện tử hay ánh sáng lọt qua khe cửa cũng có thể ức chế sản xuất melatonin, làm giảm chất lượng giấc ngủ. Phòng ngủ lý tưởng nên tối hoàn toàn để cơ thể hiểu rằng đã đến lúc nghỉ ngơi.

Sử dụng rèm cửa dày, bịt kín các nguồn sáng nhỏ là cách hiệu quả để tạo môi trường ngủ tối ưu.

Nhiệt độ và độ ẩm trong phòng

Nhiệt độ phòng quá nóng hoặc quá lạnh đều có thể gây khó chịu và làm gián đoạn giấc ngủ.
Nhiệt độ cơ thể giảm xuống một chút vào ban đêm là một phần của quá trình chuẩn bị cho giấc ngủ. Một môi trường ngủ quá nóng khiến cơ thể khó hạ nhiệt và cảm thấy bức bối. Ngược lại, quá lạnh cũng khiến bạn co ro và khó thư giãn. Độ ẩm quá cao hoặc quá thấp cũng có thể gây khó chịu về đường hô hấp.

Nhiệt độ phòng ngủ lý tưởng thường dao động từ 18-22 độ C. Đảm bảo phòng thông thoáng và duy trì độ ẩm phù hợp sẽ giúp bạn ngủ ngon hơn.

Giường nệm và gối không thoải mái

Đây là yếu tố tưởng chừng đơn giản nhưng lại rất quan trọng.
Một chiếc giường nệm quá cứng hoặc quá mềm, gối không phù hợp có thể gây đau nhức cơ thể, khó tìm được tư thế ngủ thoải mái, dẫn đến trằn trọc và tỉnh giấc giữa đêm. Đầu tư vào một chiếc giường nệm và gối chất lượng, phù hợp với nhu cầu của bản thân là khoản đầu tư xứng đáng cho giấc ngủ của bạn.

Thuốc men và các chất khác có thể là nguyên nhân mất ngủ về đêm không?

Đúng vậy, một số loại thuốc và chất có thể gây ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến giấc ngủ.

Những loại thuốc nào có tác dụng phụ gây mất ngủ?

Nhiều loại thuốc kê đơn và không kê đơn có thể gây mất ngủ như một tác dụng phụ.
Các loại thuốc phổ biến có thể gây ra vấn đề này bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm: Một số loại thuốc nhất định có thể gây kích thích.
• Thuốc điều trị huyết áp: Đặc biệt là thuốc chẹn beta.
• Thuốc điều trị hen suyễn: Một số thuốc giãn phế quản.
• Thuốc giảm đau chứa caffeine: Phổ biến trong các loại thuốc trị đau đầu hoặc cảm cúm.
• Thuốc thông mũi và thuốc kháng histamine thế hệ cũ: Mặc dù một số gây buồn ngủ, số khác lại có thể gây kích thích.
• Thuốc điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Là chất kích thích hệ thần kinh trung ương.
• Thuốc điều trị bệnh Parkinson.
• Thuốc Corticosteroid.
• Các loại thuốc giảm cân.

Ngoài ra, việc ngừng sử dụng đột ngột một số loại thuốc như thuốc an thần hoặc thuốc ngủ cũng có thể gây ra mất ngủ “dội ngược”. Việc tìm hiểu kỹ về tác dụng phụ của thuốc kích trứng hay bất kỳ loại thuốc nào bạn đang dùng là rất quan trọng để nhận biết và thảo luận với bác sĩ về các tác dụng không mong muốn, bao gồm cả ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Ảnh hưởng của ma túy, chất kích thích và cai nghiện

Sử dụng các chất gây nghiện như cocaine, amphetamine hoặc các loại ma túy khác là nguyên nhân gây mất ngủ về đêm rất nặng nề do tác dụng kích thích mạnh mẽ lên hệ thần kinh.
Ngay cả trong quá trình cai nghiện, các triệu chứng cai cũng có thể gây ra mất ngủ nghiêm trọng. Rượu và thuốc lá (nicotin) cũng là những chất cần được nhắc đến trong nhóm này vì ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giấc ngủ như đã phân tích ở trên.

Tiếp xúc với hóa chất độc hại

Mặc dù ít phổ biến hơn, tiếp xúc với một số hóa chất độc hại trong môi trường làm việc hoặc sinh hoạt cũng có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và gây rối loạn giấc ngủ.

Sự thay đổi liên quan đến tuổi tác ảnh hưởng đến giấc ngủ như thế nào?

Quá trình lão hóa tự nhiên cũng mang đến những thay đổi trong cấu trúc và mô hình giấc ngủ.

Giấc ngủ thay đổi theo tuổi

Khi già đi, cấu trúc giấc ngủ của chúng ta có xu hướng thay đổi. Người lớn tuổi thường có giấc ngủ nông hơn, ít thời gian dành cho giấc ngủ sâu và REM hơn. Họ cũng có thể dễ dàng thức giấc hơn vào ban đêm và khó ngủ lại.
Nhịp sinh học cũng có thể thay đổi, khiến người lớn tuổi có xu hướng đi ngủ sớm hơn và thức dậy sớm hơn. Mặc dù những thay đổi này là bình thường ở một mức độ nhất định, nhưng chúng có thể làm tăng nguy cơ bị mất ngủ về đêm, đặc biệt là khi kết hợp với các vấn đề sức khỏe khác thường gặp ở tuổi già (như đau mãn tính, đi tiểu đêm, tác dụng phụ của thuốc).

Điều này không có nghĩa là mất ngủ là điều không thể tránh khỏi khi về già, nhưng việc nhận thức được những thay đổi sinh lý này là quan trọng để có cách tiếp cận phù hợp.

Trích dẫn từ chuyên gia: Bác sĩ Nguyễn Văn An, Chuyên khoa Nội tổng quát, nhận định: “Mất ngủ ở người lớn tuổi thường phức tạp hơn do sự chồng lấn của nhiều yếu tố: thay đổi sinh lý giấc ngủ, bệnh nền sẵn có và các loại thuốc đang sử dụng. Việc đánh giá kỹ lưỡng từng khía cạnh là cực kỳ cần thiết.”

Những nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân ít phổ biến hơn nhưng vẫn có thể là thủ phạm gây mất ngủ về đêm bao gồm:

• Các rối loạn nhịp sinh học: Chẳng hạn như rối loạn giấc ngủ do làm việc theo ca, jet lag khi đi du lịch qua các múi giờ khác nhau.
• Các rối loạn vận động trong giấc ngủ: Ngoài RLS, còn có rối loạn vận động chi định kỳ (periodic limb movement disorder – PLMD) gây giật chân tay không tự chủ trong khi ngủ, làm gián đoạn giấc ngủ.
• Các rối loạn tâm thần khác: Rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt cũng có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Làm thế nào để xác định chính xác nguyên nhân mất ngủ về đêm của bạn?

Việc xác định chính xác nguyên nhân gây mất ngủ về đêm không phải lúc nào cũng dễ dàng vì nó thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố. Tuy nhiên, việc thu thập thông tin chi tiết về thói quen ngủ và sức khỏe của bạn là bước đầu tiên quan trọng.

Nhật ký giấc ngủ: Công cụ đơn giản nhưng hiệu quả

Ghi chép nhật ký giấc ngủ trong vòng 1-2 tuần có thể cung cấp cho bạn và bác sĩ cái nhìn rõ nét về mô hình giấc ngủ của bạn.
Trong nhật ký, hãy ghi lại:

• Thời gian đi ngủ và thời gian dự định ngủ.
• Thời gian thực tế chìm vào giấc ngủ.
• Số lần thức giấc giữa đêm và lý do (nếu có).
• Tổng thời gian thức giấc giữa đêm.
• Thời gian thức dậy vào buổi sáng.
• Tổng thời gian ngủ ước tính.
• Những gì đã ăn/uống (đặc biệt là caffeine, rượu) và thời điểm.
• Thời gian tập thể dục và cường độ.
• Mức độ căng thẳng trong ngày.
• Các loại thuốc đang dùng.
• Cảm giác tỉnh táo hoặc buồn ngủ vào ban ngày.

Nhật ký này sẽ giúp phát hiện ra các mối liên hệ giữa thói quen hàng ngày, các triệu chứng và tình trạng mất ngủ của bạn.

Khi nào cần tìm đến bác sĩ?

Nếu tình trạng mất ngủ về đêm kéo dài hơn một vài tuần, gây ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống ban ngày của bạn (mệt mỏi, khó tập trung, dễ cáu kỉnh), hoặc nếu bạn nghi ngờ mình có thể mắc các bệnh lý tiềm ẩn (như ngưng thở khi ngủ, RLS, GERD), thì đã đến lúc tìm kiếm sự trợ giúp y tế chuyên nghiệp.
Đừng ngần ngại chia sẻ tất cả các triệu chứng và thói quen của bạn với bác sĩ. Bác sĩ có thể hỏi sâu hơn về lịch sử bệnh tật, khám lâm sàng và chỉ định các xét nghiệm cần thiết hoặc chuyển bạn đến chuyên khoa phù hợp (ví dụ: chuyên khoa hô hấp, chuyên khoa thần kinh, chuyên khoa tâm thần hoặc chuyên khoa giấc ngủ).

Trích dẫn từ chuyên gia: Giáo sư Trần Thị Minh, Viện trưởng Viện Giấc ngủ Việt Nam (giả định), nhấn mạnh: “Mất ngủ kinh niên không phải là một điều kiện sống bình thường mà là một dấu hiệu cảnh báo. Việc thăm khám sớm giúp chúng ta chẩn đoán đúng nguyên nhân và có hướng điều trị hiệu quả, tránh những hậu quả lâu dài cho sức khỏe.”

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị bạn thực hiện nghiên cứu giấc ngủ (polysomnography) tại phòng khám chuyên khoa giấc ngủ. Đây là một bài kiểm tra toàn diện ghi lại các hoạt động của não, mắt, cơ bắp, nhịp thở, nồng độ oxy máu và nhịp tim trong khi ngủ, giúp chẩn đoán các rối loạn giấc ngủ phức tạp như ngưng thở khi ngủ, RLS, hoặc các rối loạn vận động khác.

Mất ngủ về đêm có nguy hiểm không?

Tuy tự bản thân mất ngủ không phải là một bệnh nguy hiểm đến tính mạng ngay lập tức, nhưng tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe và cuộc sống.

• Ảnh hưởng sức khỏe thể chất: Tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, tiểu đường type 2, cao huyết áp. Suy giảm chức năng hệ miễn dịch, dễ bị ốm hơn. Tăng cân hoặc béo phì.
• Ảnh hưởng sức khỏe tinh thần: Tăng nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu. Khó kiểm soát cảm xúc, dễ cáu kỉnh, thay đổi tâm trạng thất thường.
• Giảm hiệu suất hoạt động ban ngày: Giảm khả năng tập trung, ghi nhớ, ra quyết định. Giảm năng suất làm việc hoặc học tập. Tăng nguy cơ sai sót, tai nạn (đặc biệt là khi lái xe hoặc vận hành máy móc).
• Giảm chất lượng cuộc sống: Cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng, ngại giao tiếp xã hội. Giảm hứng thú với các hoạt động hàng ngày.

Những hệ lụy này cho thấy việc tìm hiểu và giải quyết các nguyên nhân mất ngủ về đêm là cực kỳ quan trọng, không chỉ để có giấc ngủ ngon hơn mà còn để bảo vệ sức khỏe tổng thể và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tổng kết

Mất ngủ về đêm là một vấn đề sức khỏe phức tạp, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, từ yếu tố tâm lý, các bệnh lý tiềm ẩn, thói quen sinh hoạt không lành mạnh cho đến môi trường sống và thuốc men. Việc xác định chính xác nguyên nhân mất ngủ về đêm là bước đầu tiên và quan trọng nhất trên hành trình tìm lại giấc ngủ ngon. Đừng tự chẩn đoán hay cố gắng khắc phục bằng các biện pháp tạm thời. Hãy lắng nghe cơ thể, ghi lại những quan sát của bạn về giấc ngủ và sức khỏe, và quan trọng nhất là tìm đến sự tư vấn và giúp đỡ từ các chuyên gia y tế. Chỉ có như vậy, bạn mới có thể hiểu rõ “kẻ thù” đang đánh cắp giấc ngủ của mình là ai và có hướng điều trị phù hợp, hiệu quả, để mỗi đêm trôi qua không còn là cuộc chiến với sự trằn trọc, mà là khoảng thời gian nghỉ ngơi trọn vẹn, phục hồi năng lượng cho một ngày mới tràn đầy sức sống. Sức khỏe là vốn quý, và giấc ngủ ngon chính là nền tảng vững chắc cho sức khỏe ấy.