Nhiều người trong chúng ta chắc hẳn đã từng nghe nói về kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính, hay còn gọi là chụp CT scan. Đây là một công cụ chẩn đoán hình ảnh vô cùng mạnh mẽ và phổ biến trong y học hiện đại. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ ràng, một câu hỏi thường trực khiến không ít người băn khoăn, lo lắng là Chụp Cắt Lớp Có Hại Không? Liệu việc tiếp xúc với tia X trong quá trình chụp có gây ra những rủi ro về sức khỏe về lâu dài hay không? Đây là một mối quan tâm hoàn toàn chính đáng và cần được giải đáp thấu đáo. Bài viết này, dưới góc nhìn của một chuyên gia bệnh lý, sẽ đi sâu vào bản chất của chụp cắt lớp, những lo ngại về tác hại của nó, và quan trọng nhất là cung cấp cái nhìn cân bằng, dựa trên khoa học để bạn đọc có thể an tâm hơn khi đối mặt với chỉ định này.
Để biết chụp cắt lớp có hại không, trước hết ta cần hiểu nó là gì và hoạt động như thế nào. Chụp cắt lớp vi tính sử dụng tia X và máy tính để tạo ra những hình ảnh cắt ngang chi tiết của cơ thể bạn. Hãy tưởng tượng như bạn đang cắt một ổ bánh mì thành nhiều lát mỏng. Chụp CT cũng làm điều tương tự với cơ thể bạn, cho phép bác sĩ nhìn rõ cấu trúc bên trong từng lớp, từng lát một, từ xương, mạch máu cho đến các mô mềm.
Máy chụp CT có một nguồn phát tia X quay quanh cơ thể bạn, đồng thời các bộ phận cảm biến ở phía đối diện sẽ thu nhận tia X sau khi xuyên qua cơ thể. Vì các mô khác nhau (xương, mỡ, nước) hấp thụ tia X ở mức độ khác nhau, dữ liệu thu được từ các bộ cảm biến sẽ được máy tính xử lý, tạo thành hình ảnh 2D trên mặt cắt. Bằng cách chồng ghép các “lát cắt” này lại, máy có thể tạo ra hình ảnh 3D của toàn bộ khu vực được quét. Điều này mang lại cái nhìn chi tiết hơn rất nhiều so với phim X-quang thường quy chỉ là hình ảnh 2D tổng thể.
Nhờ khả năng này, chụp CT trở thành công cụ đắc lực trong việc chẩn đoán nhiều bệnh lý, từ chấn thương sọ não, đột quỵ, các khối u, viêm nhiễm cho đến các vấn đề về mạch máu, xương khớp và ổ bụng. Nó giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán nhanh chóng và chính xác, từ đó có phương án điều trị kịp thời, đôi khi là cứu sống người bệnh trong những trường hợp cấp cứu.
Lo ngại lớn nhất khi bàn về việc chụp cắt lớp có hại không chính là việc nó sử dụng tia X. Tia X là một dạng bức xạ ion hóa. Bức xạ ion hóa có năng lượng đủ lớn để “bắn” electron ra khỏi nguyên tử, làm thay đổi cấu trúc hóa học của vật chất, bao gồm cả các tế bào trong cơ thể sống. Khi DNA trong tế bào bị tổn thương do bức xạ, về lý thuyết, nó có thể dẫn đến đột biến và tiềm ẩn nguy cơ phát triển ung thư về sau.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần hiểu là không phải cứ tiếp xúc với tia X là chắc chắn sẽ bị ung thư, hay mọi lượng tia X đều nguy hiểm như nhau. Cơ thể chúng ta luôn phải tiếp xúc với bức xạ ion hóa từ môi trường tự nhiên hàng ngày, từ đất đá, không khí, thức ăn, thậm chí từ vũ trụ (khi đi máy bay). Liều bức xạ từ các nguồn tự nhiên này gọi là phông bức xạ. Liều này thay đổi tùy thuộc vào nơi bạn sống và lối sống của bạn.
Liều bức xạ từ một lần chụp CT thay đổi tùy thuộc vào bộ phận cơ thể được chụp, loại máy và kỹ thuật chụp. Một lần chụp CT sọ não có liều thấp hơn nhiều so với chụp CT bụng hoặc lồng ngực. Trung bình, liều bức xạ từ một lần chụp CT có thể tương đương với vài tháng đến vài năm phông bức xạ tự nhiên mà chúng ta nhận được. Con số này nghe có vẻ lớn, nhưng nguy cơ tăng thêm từ một lần chụp CT đơn lẻ được các tổ chức y tế thế giới đánh giá là rất nhỏ.
“Nguy cơ ung thư do bức xạ từ chụp CT là một nguy cơ xác suất (stochastic risk),” Bác sĩ Trần Văn A, Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh tại một bệnh viện lớn ở Hà Nội, chia sẻ. “Điều này có nghĩa là nó không gây hại ngay lập tức và không chắc chắn xảy ra, mà nó chỉ làm tăng nhẹ khả năng mắc bệnh trong tương lai, tương tự như việc hút thuốc lá làm tăng khả năng mắc ung thư phổi. Mức tăng nguy cơ này thường rất nhỏ so với nguy cơ mắc ung thư từ các nguyên nhân khác trong cuộc sống.”
Để hiểu rõ hơn về các vấn đề sức khỏe phức tạp, đôi khi cần nhiều phương tiện chẩn đoán, tương tự như khi xác định tình trạng [block nhánh phải hoàn toàn] cần các xét nghiệm chuyên sâu. Chụp cắt lớp là một trong những công cụ đó, giúp bác sĩ có cái nhìn toàn diện hơn về cấu trúc bên trong.
Nếu có nguy cơ, dù là nhỏ, tại sao bác sĩ vẫn chỉ định chụp cắt lớp? Câu trả lời nằm ở việc cân bằng giữa lợi ích chẩn đoán và rủi ro tiềm ẩn. Trong nhiều trường hợp, thông tin mà chụp CT cung cấp là vô giá, giúp bác sĩ đưa ra quyết định y tế kịp thời và chính xác, mà các phương pháp chẩn đoán khác (như X-quang thường, siêu âm hay thậm chí là MRI) không thể mang lại.
Chụp CT đặc biệt hữu ích trong các tình huống cấp cứu hoặc khi cần chẩn đoán nhanh chóng các vấn đề nghiêm trọng:
Trong những tình huống này, lợi ích của việc có được chẩn đoán chính xác và nhanh chóng để bắt đầu điều trị kịp thời thường vượt xa rủi ro rất nhỏ từ việc tiếp xúc với tia X. Việc trì hoãn hoặc bỏ sót chẩn đoán có thể gây hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều lần so với nguy cơ tiềm ẩn từ bức xạ.
Ví dụ, trong trường hợp nghi ngờ đột quỵ, mỗi phút trôi qua đều quý giá. Chụp CT sọ não có thể nhanh chóng xác định loại đột quỵ, cho phép bác sĩ bắt đầu liệu pháp tái thông mạch máu (nếu là đột quỵ do tắc mạch) trong “thời gian vàng”. Rủi ro nhỏ từ tia X trong trường hợp này là không đáng kể so với nguy cơ tàn phế hoặc tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Hiểu được mối lo ngại về bức xạ, ngành y tế đã không ngừng cải tiến công nghệ và quy trình để giảm thiểu liều chiếu xạ cho bệnh nhân trong khi vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh chẩn đoán. Đây là yếu tố then chốt để khẳng định chụp cắt lớp có hại không ở mức độ đáng kể khi được thực hiện đúng chỉ định và quy trình. Các nguyên tắc và biện pháp an toàn bức xạ luôn được tuân thủ nghiêm ngặt:
Khi nói về chụp cắt lớp có hại không, hai đối tượng cần được xem xét kỹ lưỡng hơn cả là trẻ em và phụ nữ mang thai.
Tóm lại, đối với trẻ em và phụ nữ mang thai, việc chỉ định chụp CT cần được xem xét cực kỳ thận trọng, chỉ thực hiện khi lợi ích chẩn đoán vượt trội so với rủi ro tiềm ẩn và không có phương pháp thay thế khả thi.
Mặc dù chụp cắt lớp có hại không là câu hỏi liên quan đến y học nói chung, nhưng với bối cảnh là website của Nha Khoa Bảo Anh, chúng ta không thể không nhắc đến vai trò của chụp cắt lớp trong lĩnh vực răng miệng. Trong nha khoa hiện đại, một dạng chụp cắt lớp đặc biệt đã trở nên phổ biến và mang lại những lợi ích vượt trội, đó là chụp cắt lớp chùm tia hình nón (Cone-Beam Computed Tomography – CBCT).
CBCT khác với máy CT y tế thông thường ở chỗ nó sử dụng một chùm tia X có hình dạng nón thay vì hình quạt. Một lần quay duy nhất của nguồn phát tia X và bộ cảm biến đủ để thu thập toàn bộ dữ liệu của vùng cần khảo sát. Điều này giúp giảm thời gian quét đáng kể và quan trọng nhất là giảm liều chiếu xạ cho bệnh nhân so với máy CT y tế truyền thống khi khảo sát cùng một vùng thể tích.
CBCT cung cấp hình ảnh 3D chi tiết của xương hàm, răng, khớp thái dương hàm, xoang hàm trên và cấu trúc giải phẫu liên quan. Nó đặc biệt hữu ích trong:
Liều chiếu xạ từ một lần chụp CBCT nha khoa thường thấp hơn đáng kể so với liều từ một lần chụp CT y tế thông thường ở vùng đầu mặt cổ. Mặc dù vẫn là bức xạ ion hóa, nhưng với công nghệ hiện đại và việc chỉ chụp khu vực nhỏ, cụ thể (ví dụ: chỉ một cung hàm hoặc một răng), liều bức xạ là rất thấp và nguy cơ tiềm ẩn là cực kỳ nhỏ.
Giáo sư Nguyễn Thị B, chuyên gia về an toàn bức xạ y tế tại TP.HCM, nhận định: “CBCT là một tiến bộ vượt bậc trong chẩn đoán hình ảnh nha khoa. Nó cung cấp thông tin 3D chi tiết mà X-quang 2D không thể có được, giúp nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị. Quan trọng là, liều chiếu xạ của CBCT đã được tối ưu hóa rất nhiều, đặc biệt khi so sánh với CT y tế đa lát cắt. Khi được chỉ định đúng và thực hiện bởi kỹ thuật viên lành nghề, lợi ích mà CBCT mang lại trong việc đảm bảo sự thành công và an toàn cho các quy trình điều trị nha khoa phức tạp vượt xa nguy cơ bức xạ rất nhỏ.”
Quay trở lại câu hỏi ban đầu: chụp cắt lớp có hại không? Câu trả lời là có, nó sử dụng tia X, một dạng bức xạ ion hóa, và về mặt lý thuyết, tiếp xúc với bức xạ ion hóa có thể làm tăng nhẹ nguy cơ mắc ung thư trong tương lai. Tuy nhiên, đây là một nguy cơ xác suất rất nhỏ ở liều chẩn đoán thông thường.
Điều quan trọng nhất cần ghi nhớ là:
Việc chẩn đoán các vấn đề sức khỏe cần sự chính xác. Đôi khi các triệu chứng ban đầu có thể khiến bạn lo lắng, chẳng hạn như khi gặp tình trạng [đau thắt lưng và bụng dưới]. Chụp cắt lớp có thể là công cụ giúp bác sĩ xác định nguyên nhân chính xác, xua tan những lo ngại không cần thiết hoặc phát hiện sớm vấn đề cần can thiệp.
Để làm rõ thêm những băn khoăn về việc chụp cắt lớp có hại không, dưới đây là giải đáp cho một số câu hỏi phổ biến:
Tiếp xúc với bức xạ ion hóa, bao gồm cả tia X trong chụp CT, về mặt lý thuyết có thể làm tăng nhẹ nguy cơ phát triển ung thư trong tương lai. Tuy nhiên, nguy cơ này được coi là rất nhỏ đối với liều chiếu xạ từ một lần chụp chẩn đoán thông thường và thường ít hơn nhiều so với nguy cơ ung thư từ các yếu tố khác trong cuộc sống (như hút thuốc lá, chế độ ăn uống, yếu tố di truyền). Lợi ích của việc phát hiện và điều trị bệnh kịp thời nhờ chụp CT thường vượt trội hơn nguy cơ tiềm ẩn này.
Liều chiếu xạ từ chụp cắt lớp thay đổi tùy thuộc vào vùng cơ thể, loại máy và kỹ thuật chụp. Nó được đo bằng đơn vị millisievert (mSv). Một lần chụp CT sọ não có thể khoảng 2 mSv, trong khi chụp CT bụng-chậu có thể từ 8-10 mSv hoặc hơn. Để so sánh, phông bức xạ tự nhiên trung bình mà một người nhận được hàng năm là khoảng 2.4 mSv. Liều từ một lần chụp CT nha khoa (CBCT) thường thấp hơn đáng kể, chỉ khoảng 0.01-0.15 mSv tùy loại máy và vùng chụp. Bác sĩ và kỹ thuật viên luôn cố gắng giữ liều ở mức ALARA.
Việc chuẩn bị tùy thuộc vào bộ phận cơ thể cần chụp và có sử dụng thuốc cản quang hay không. Thông thường, bạn có thể được yêu cầu nhịn ăn, uống trước vài giờ nếu cần tiêm thuốc cản quang. Bạn cũng cần thông báo cho bác sĩ về tiền sử dị ứng (đặc biệt là với iốt), bệnh lý thận (vì thuốc cản quang thải qua thận), mang thai hoặc nghi ngờ mang thai. Bạn sẽ được yêu cầu tháo bỏ các vật kim loại (trang sức, kính, răng giả tháo lắp) để tránh ảnh hưởng đến hình ảnh.
Bản thân quá trình chụp cắt lớp không gây đau. Bạn chỉ cần nằm yên trên bàn chụp và bàn sẽ di chuyển từ từ vào trong lồng máy. Bạn có thể nghe thấy tiếng ồn nhẹ của máy quay. Nếu cần tiêm thuốc cản quang, bạn có thể cảm thấy hơi ấm nóng lan tỏa khắp cơ thể hoặc có vị kim loại trong miệng, nhưng cảm giác này sẽ nhanh chóng qua đi.
Chụp CT thường được tránh ở phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu, do nguy cơ tiềm ẩn cho thai nhi. Bác sĩ sẽ cân nhắc rất kỹ và chỉ chỉ định khi thật sự cần thiết do tình trạng sức khỏe nghiêm trọng của người mẹ và không có phương pháp thay thế an toàn hơn. Trong trường hợp bất khả kháng, các biện pháp giảm thiểu liều tối đa sẽ được áp dụng.
Khi chụp CT cho trẻ em, bác sĩ sẽ tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc ALARA, sử dụng phác đồ chụp nhi khoa với liều thấp nhất có thể và tập trung vào vùng cần thiết. Việc che chắn các bộ phận nhạy cảm bằng chì là rất quan trọng. Đôi khi cần dùng thuốc an thần để trẻ nằm yên, đảm bảo chất lượng hình ảnh và tránh phải chụp lại.
Có nhiều phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác nhau, mỗi loại có ưu nhược điểm và chỉ định riêng:
Việc lựa chọn phương pháp chẩn đoán hình ảnh nào phụ thuộc vào bệnh lý nghi ngờ, tình trạng bệnh nhân và đánh giá của bác sĩ.
Hy vọng rằng qua những chia sẻ trên, mối bận tâm về việc chụp cắt lớp có hại không của bạn đã phần nào được giải tỏa. Chụp cắt lớp vi tính là một công cụ y tế mạnh mẽ, mang lại khả năng chẩn đoán chính xác và kịp thời, đặc biệt quan trọng trong nhiều trường hợp bệnh lý phức tạp hoặc cấp cứu. Mặc dù có sử dụng bức xạ ion hóa, nguy cơ tiềm ẩn từ một lần chụp ở liều chẩn đoán thông thường là rất nhỏ và luôn được cân nhắc kỹ lưỡng so với lợi ích mà nó mang lại.
Trong lĩnh vực nha khoa, sự ra đời của CBCT đã cung cấp thông tin 3D chi tiết với liều chiếu xạ được giảm thiểu đáng kể, nâng cao hiệu quả và an toàn cho các quy trình điều trị phức tạp.
Điều quan trọng nhất là bạn nên tin tưởng vào sự đánh giá của bác sĩ chuyên khoa. Nếu bác sĩ chỉ định chụp cắt lớp, điều đó có nghĩa là họ tin rằng lợi ích chẩn đoán mà phương pháp này mang lại là cần thiết cho việc điều trị tốt nhất cho bạn. Đừng ngần ngại đặt câu hỏi và bày tỏ mối lo ngại của mình. Sự hiểu biết thấu đáo sẽ giúp bạn an tâm hơn khi cùng bác sĩ đưa ra quyết định về sức khỏe.
Để tìm hiểu thêm về các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hiện đại trong nha khoa hoặc các vấn đề sức khỏe răng miệng, bạn có thể liên hệ trực tiếp với Nha Khoa Bảo Anh để được các chuyên gia tư vấn chi tiết. Sức khỏe của bạn là ưu tiên hàng đầu, và việc được cung cấp thông tin chính xác, đáng tin cậy là nền tảng cho những quyết định đúng đắn.
Ý kiến của bạn
Tags
Tin liên quan
Tin đọc nhiều
Cùng chuyên mục
Đăng ký nhận tin tức của chúng tôi tại đây
Nhập email của bạn tại đây để nhận tin tức mới nhất của chúng tôi