Dấu hiệu của tụt huyết áp: Khi cơ thể “kêu cứu” bằng cách nào?

Chào bạn, người bạn đồng hành trên hành trình chăm sóc sức khỏe! Có bao giờ bạn đột ngột cảm thấy đầu óc quay cuồng, mắt tối sầm lại khi đứng lên quá nhanh không? Hoặc đang làm việc bỗng thấy choáng váng, mệt lả đi không rõ nguyên nhân? Rất có thể, đó là những lời “kêu cứu” đầu tiên từ cơ thể bạn, báo hiệu rằng huyết áp đang bị tụt thấp hơn mức bình thường. Việc nhận biết sớm và chính xác các Dấu Hiệu Của Tụt Huyết áp không chỉ giúp bạn xử lý kịp thời mà còn là chìa khóa để tìm ra nguyên nhân sâu xa, bảo vệ sức khỏe lâu dài của mình. Huyết áp thấp, hay tụt huyết áp, không phải lúc nào cũng nguy hiểm như huyết áp cao, nhưng nó hoàn toàn có thể gây ra những khó chịu, thậm chí là biến chứng đáng ngại nếu không được chú ý đúng mức. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu tường tận về những tín hiệu mà cơ thể bạn có thể phát đi khi gặp phải tình trạng này nhé.

Huyết áp là gì và tại sao nó lại quan trọng đến vậy? Đơn giản mà nói, huyết áp là áp lực của dòng máu lên thành động mạch khi tim bơm máu đi khắp cơ thể. Nó giống như áp lực nước trong đường ống vậy. Nếu áp lực này quá cao (tăng huyết áp), nó sẽ gây hại cho thành mạch và tim. Ngược lại, nếu áp lực này quá thấp (tụt huyết áp), máu sẽ không đủ sức để bơm đến các cơ quan xa tim, đặc biệt là não bộ và các chi. Điều này giải thích tại sao khi tụt huyết áp, chúng ta thường cảm thấy chóng mặt, hoa mắt – vì não không nhận đủ máu và oxy cần thiết. Các dấu hiệu của tụt huyết áp vì thế thường rất đặc trưng và dễ nhận biết, nếu bạn biết cách lắng nghe cơ thể mình.

Vậy, làm thế nào để biết chắc rằng mình đang gặp phải tình trạng tụt huyết áp chứ không phải một vấn đề sức khỏe khác? Câu trả lời nằm ở việc nhận diện những triệu chứng cụ thể và tần suất xuất hiện của chúng. Tụt huyết áp được định nghĩa khi chỉ số huyết áp tâm thu (số trên) dưới 90 mmHg hoặc huyết áp tâm trương (số dưới) dưới 60 mmHg. Tuy nhiên, không phải ai có huyết áp dưới ngưỡng này cũng có triệu chứng. Ngược lại, có những người huyết áp chỉ giảm nhẹ so với mức bình thường của họ cũng đã bắt đầu cảm thấy khó chịu. Điều quan trọng là sự thay đổi và những biểu hiện mà sự thay đổi đó mang lại.

Một trong những biểu hiện phổ biến nhất và thường xuất hiện đầu tiên khi huyết áp bị tụt là cảm giác chóng mặt, quay cuồng. Bạn có thể cảm thấy như mọi thứ xung quanh đang xoay tít, không vững vàng, đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột, ví dụ như từ ngồi hoặc nằm chuyển sang đứng. Cảm giác này có thể chỉ thoáng qua trong vài giây hoặc kéo dài hơn, khiến bạn phải tìm chỗ bám víu hoặc ngồi xuống ngay lập tức để tránh bị ngã. Đây chính là một trong những dấu hiệu của tụt huyết áp tư thế, còn gọi là tụt huyết áp thế đứng (Orthostatic Hypotension).

Tụt huyết áp thế đứng thường xảy ra khi hệ thống điều chỉnh huyết áp của cơ thể không kịp thích ứng với sự thay đổi tư thế nhanh chóng. Bình thường, khi bạn đứng lên, trọng lực sẽ kéo máu xuống chân. Cơ thể sẽ ngay lập tức siết chặt các mạch máu ở chân và tăng nhịp tim nhẹ để duy trì lưu lượng máu lên não. Nhưng với người bị tụt huyết áp thế đứng, phản xạ này diễn ra chậm hoặc không đủ mạnh, dẫn đến lượng máu lên não giảm tạm thời, gây ra cảm giác chóng mặt, hoa mắt.

Ngoài chóng mặt, hoa mắt, còn rất nhiều dấu hiệu của tụt huyết áp khác mà bạn cần lưu tâm. Sự mệt mỏi không rõ nguyên nhân là một ví dụ. Bạn có thể cảm thấy thiếu năng lượng, uể oải, dù đã ngủ đủ giấc và không làm việc quá sức. Cảm giác này có thể dai dẳng, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày. Đôi khi, đó chỉ là một dấu hiệu mơ hồ, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các nguyên nhân khác của sự mệt mỏi.

Một dấu hiệu của tụt huyết áp nghiêm trọng hơn là ngất xỉu (syncope). Ngất xỉu xảy ra khi não bị thiếu máu và oxy trầm trọng trong một thời gian ngắn. Bạn sẽ đột ngột mất ý thức và thường là té ngã. Mặc dù hầu hết các trường hợp ngất xỉu do tụt huyết áp đều hồi phục nhanh chóng sau khi nằm xuống và máu có thể lưu thông dễ dàng hơn lên não, nhưng nó vẫn tiềm ẩn nguy cơ chấn thương do té ngã. Hơn nữa, ngất xỉu cũng có thể là biểu hiện của những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn nghiêm trọng hơn.

Bạn có thể phân biệt giữa cảm giác chóng mặt nhẹ và ngất xỉu như thế nào? Chóng mặt thường là cảm giác không vững, đầu óc quay cuồng nhưng bạn vẫn tỉnh táo và có thể tự giữ thăng bằng hoặc tìm chỗ vịn. Ngất xỉu là mất hoàn toàn ý thức, không phản ứng với môi trường xung quanh. Cả hai đều là dấu hiệu của tụt huyết áp nhưng mức độ nghiêm trọng khác nhau.

Ngoài ra, tụt huyết áp có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến thị giác như nhìn mờ, nhìn đôi hoặc mắt tối sầm lại, đặc biệt khi thay đổi tư thế. Đây cũng là hệ quả của việc lượng máu đến mắt và trung tâm thị giác ở não bị giảm tạm thời. Tương tự như chóng mặt, triệu chứng này thường biến mất khi huyết áp được cải thiện.

Một dấu hiệu của tụt huyết áp ít được biết đến nhưng khá phổ biến là cảm giác buồn nôn. Hệ thống thần kinh thực vật, vốn điều chỉnh huyết áp, cũng có ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Khi huyết áp tụt, sự cân bằng này có thể bị xáo trộn, dẫn đến cảm giác khó chịu ở dạ dày và buồn nôn.

Thiếu tập trung, khó suy nghĩ rõ ràng cũng là những dấu hiệu của tụt huyết áp. Khi não không nhận đủ lượng máu giàu oxy, khả năng hoạt động của nó sẽ bị suy giảm. Điều này có thể khiến bạn cảm thấy “đầu óc trên mây”, khó tập trung vào công việc hoặc cuộc trò chuyện.

Một số người bị tụt huyết áp có thể cảm thấy da lạnh và ẩm, đặc biệt là ở tay và chân. Đây là phản ứng của cơ thể nhằm cố gắng giữ nhiệt và tập trung máu về các cơ quan quan trọng. Nhịp thở có thể trở nên nhanh và nông hơn, nhịp tim có thể đập nhanh và yếu hơn (mặc dù một số trường hợp nhịp tim lại chậm lại tùy thuộc vào nguyên nhân tụt huyết áp). Những triệu chứng này thường xuất hiện trong các trường hợp tụt huyết áp nghiêm trọng hơn.

Việc phân biệt các dấu hiệu của tụt huyết áp với triệu chứng của các bệnh lý khác đôi khi khá thách thức. Ví dụ, chóng mặt và mệt mỏi cũng có thể là dấu hiệu tim đập nhanh hoặc là biểu hiện của tình trạng đường huyết không ổn định, tương tự như một số dấu hiệu nhận biết bị tiểu đường. Hoặc cảm giác mệt mỏi, da tái nhợt có thể liên quan đến tình trạng thiếu máu. Do đó, việc quan sát kỹ lưỡng các triệu chứng đi kèm và tìm kiếm sự tư vấn y tế là cực kỳ quan trọng.

Những dấu hiệu của tụt huyết áp có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng.

• Tụt huyết áp thế đứng (Orthostatic Hypotension): Xảy ra trong vòng vài phút sau khi đứng dậy. Các dấu hiệu bao gồm chóng mặt, choáng váng, nhìn mờ, thậm chí ngất xỉu khi đứng.
• Tụt huyết áp sau ăn (Postprandial Hypotension): Xảy ra 1-2 giờ sau bữa ăn, đặc biệt là bữa ăn nhiều carbohydrate. Thường gặp ở người lớn tuổi, người mắc bệnh Parkinson, tiểu đường. Dấu hiệu tương tự tụt huyết áp thế đứng như chóng mặt, mệt mỏi, buồn nôn sau ăn.
• Tụt huyết áp do trung gian thần kinh (Neurally Mediated Hypotension – NMH): Xảy ra sau khi đứng lâu, hoặc do phản ứng cảm xúc mạnh (sợ hãi, đau đớn). Phổ biến ở người trẻ. Dấu hiệu có thể bao gồm chóng mặt, buồn nôn, da tái nhợt, đổ mồ hôi lạnh, và ngất xỉu. Tình trạng này đôi khi bị nhầm lẫn với phản ứng phản vệ do dị ứng thuốc nổi mề đay, mặc dù cơ chế hoàn toàn khác.
• Tụt huyết áp nghiêm trọng do sốc: Đây là tình trạng y tế khẩn cấp, khi huyết áp tụt đột ngột và nguy hiểm, khiến các cơ quan không nhận đủ máu. Dấu hiệu bao gồm da lạnh, ẩm, tái nhợt; thở nhanh, nông; nhịp tim nhanh, yếu; lú lẫn; và mất ý thức. Các loại sốc gây tụt huyết áp bao gồm sốc nhiễm trùng, sốc tim, sốc phản vệ, sốc giảm thể tích máu.

Tại sao lại bị tụt huyết áp? Nguyên nhân nào dẫn đến những dấu hiệu của tụt huyết áp?

Có rất nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng tụt huyết áp. Đôi khi, đó chỉ là một phản ứng tạm thời của cơ thể, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn cần được chú ý.

1. Mất nước (Dehydration): Khi cơ thể bị thiếu nước nghiêm trọng, thể tích máu sẽ giảm, dẫn đến tụt huyết áp. Mất nước có thể xảy ra do không uống đủ nước, đổ mồ hôi nhiều, tiêu chảy nặng hoặc nôn mửa.
2. Vấn đề về tim: Một số bệnh lý về tim có thể ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim, dẫn đến huyết áp thấp. Bao gồm nhịp tim chậm (bradycardia), bệnh van tim, suy tim hoặc đau tim (nhồi máu cơ tim). dấu hiệu tim đập nhanh cũng có thể liên quan đến một số rối loạn nhịp tim gây tụt huyết áp.
3. Vấn đề nội tiết: Các rối loạn tuyến nội tiết như suy tuyến thượng thận (bệnh Addison), tiểu đường (cần lưu ý dấu hiệu nhận biết bị tiểu đường), hoặc các vấn đề về tuyến giáp có thể gây tụt huyết áp.
4. Nhiễm trùng nặng (Sốc nhiễm trùng): Khi nhiễm trùng trong cơ thể đi vào máu và lan rộng, nó có thể gây ra tình trạng tụt huyết áp nguy hiểm đến tính mạng, gọi là sốc nhiễm trùng.
5. Phản ứng dị ứng nặng (Sốc phản vệ): Đây là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, cấp tính, có thể gây tụt huyết áp đột ngột, sưng đường thở và khó thở. Tương tự như trường hợp dị ứng thuốc nổi mề đay nhưng mức độ nghiêm trọng hơn nhiều.
6. Thiếu hụt dinh dưỡng: Thiếu vitamin B12 và folate có thể gây ra tình trạng thiếu máu, làm giảm số lượng hồng cầu và dẫn đến tụt huyết áp.
7. Mất máu: Mất máu nhiều do chấn thương hoặc xuất huyết nội tạng có thể làm giảm thể tích máu và gây tụt huyết áp nghiêm trọng.
8. Thai kỳ: Huyết áp thường có xu hướng giảm trong 24 tuần đầu của thai kỳ do sự thay đổi nội tiết tố và sự giãn nở của hệ thống mạch máu để nuôi dưỡng thai nhi. Đây là một trong những lý do tại sao phụ nữ mang thai ở tuần 38 tuần là bao nhiêu tháng (giai đoạn cuối thai kỳ) cần theo dõi huyết áp cẩn thận, mặc dù tụt huyết áp thường xảy ra sớm hơn.
9. Thuốc: Một số loại thuốc có thể gây tụt huyết áp như tác dụng phụ, bao gồm:
   • Thuốc điều trị tăng huyết áp (thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn alpha, thuốc chẹn beta, v.v.)
   • Thuốc điều trị bệnh Parkinson
   • Một số loại thuốc chống trầm cảm
   • Thuốc điều trị rối loạn cương dương
   • Thuốc giãn mạch
   • Thuốc an thần
10. Nằm nghỉ lâu trên giường: Nằm bất động trong thời gian dài có thể làm suy yếu cơ thể và làm thay đổi cách cơ thể điều chỉnh huyết áp.
11. Vấn đề về thần kinh: Một số bệnh ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ (hệ thống điều khiển các chức năng không tự chủ như huyết áp, nhịp tim, tiêu hóa) có thể gây tụt huyết áp.

Tụt huyết áp có nguy hiểm không?

Đối với nhiều người, đặc biệt là những người trẻ tuổi và khỏe mạnh, tụt huyết áp không có triệu chứng thường không đáng lo ngại và không cần điều trị. Đó có thể là mức huyết áp bình thường của họ. Tuy nhiên, khi tụt huyết áp bắt đầu gây ra các dấu hiệu của tụt huyết áp khó chịu như chóng mặt, mệt mỏi, nhìn mờ, nó có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tiềm ẩn nguy cơ té ngã, chấn thương.

Trong những trường hợp nghiêm trọng, tụt huyết áp đột ngột và nghiêm trọng có thể dẫn đến tình trạng sốc, một tình trạng y tế khẩn cấp cần được can thiệp ngay lập tức. Thiếu máu cung cấp đến các cơ quan quan trọng như não, tim, thận trong thời gian dài có thể gây tổn thương vĩnh viễn.

Khi nào cần đi khám bác sĩ vì các dấu hiệu của tụt huyết áp?

Nếu bạn thường xuyên trải qua các dấu hiệu của tụt huyết áp như chóng mặt, choáng váng, ngất xỉu hoặc có bất kỳ lo ngại nào về huyết áp của mình, điều quan trọng là phải đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và tư vấn chính xác. Bác sĩ sẽ dựa vào các triệu chứng của bạn, tiền sử bệnh lý, các loại thuốc đang sử dụng và kết quả đo huyết áp để xác định nguyên nhân và đưa ra hướng xử lý phù hợp.

Đặc biệt, bạn cần tìm kiếm sự trợ giúp y tế khẩn cấp nếu trải qua các dấu hiệu nghiêm trọng hơn của tụt huyết áp, bao gồm:

• Ngất xỉu
• Lú lẫn hoặc mất phương hướng
• Da lạnh, ẩm và tái nhợt
• Thở nhanh, nông
• Mạch yếu và nhanh

“Việc theo dõi huyết áp định kỳ, ngay cả khi không có triệu chứng rõ rệt, là rất quan trọng,” Bác sĩ Nguyễn Văn An, chuyên gia tim mạch với hơn 20 năm kinh nghiệm, chia sẻ. “Nó giúp chúng tôi phát hiện sớm những thay đổi bất thường, bao gồm cả tình trạng tụt huyết áp, và can thiệp kịp thời trước khi các dấu hiệu của tụt huyết áp trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.”

Làm gì khi bạn cảm thấy có các dấu hiệu của tụt huyết áp?

Nếu bạn đột nhiên cảm thấy chóng mặt, choáng váng hoặc các dấu hiệu của tụt huyết áp khác, hãy làm theo các bước sau:

1. Ngồi xuống hoặc nằm xuống ngay lập tức: Điều này giúp máu lưu thông dễ dàng hơn lên não.
2. Nâng cao chân: Nếu có thể, hãy nâng cao chân cao hơn tim.
3. Uống nước: Nếu bạn nghi ngờ tụt huyết áp do mất nước, hãy uống một cốc nước lọc hoặc đồ uống có chứa chất điện giải.
4. Tránh thay đổi tư thế đột ngột: Khi cảm thấy tốt hơn, hãy từ từ ngồi dậy trước khi đứng lên.
5. Tránh các yếu tố kích hoạt: Nếu bạn biết những tình huống nào gây ra tụt huyết áp cho mình (ví dụ: đứng lâu, tắm nước nóng, căng thẳng), hãy cố gắng tránh hoặc giảm thiểu chúng.
6. Kiểm tra huyết áp: Nếu có máy đo huyết áp tại nhà, hãy kiểm tra để xác nhận.

Cách xử lý và phòng ngừa tụt huyết áp tại nhà (Áp dụng cho các trường hợp nhẹ và không phải là cấp cứu):

Đối với những trường hợp tụt huyết áp nhẹ, mạn tính hoặc thường xuyên tái phát các dấu hiệu của tụt huyết áp nhưng không nguy hiểm, bạn có thể áp dụng một số biện pháp tại nhà để cải thiện tình trạng:

• Tăng lượng muối trong chế độ ăn (có kiểm soát): Muối có thể giúp giữ nước trong cơ thể và làm tăng huyết áp. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi tăng lượng muối, đặc biệt nếu bạn có các vấn đề sức khỏe khác như bệnh tim mạch hoặc thận.
• Uống đủ nước: Duy trì đủ nước trong cơ thể giúp tăng thể tích máu và ngăn ngừa tụt huyết áp do mất nước. Uống ít nhất 2-2.5 lít nước mỗi ngày, nhiều hơn nếu thời tiết nóng hoặc vận động nhiều.
• Tránh đồ uống có cồn: Rượu có thể gây mất nước và làm giảm huyết áp.
• Ăn các bữa nhỏ, ít carbohydrate: Điều này đặc biệt hữu ích cho những người bị tụt huyết áp sau ăn. Chia các bữa ăn lớn thành nhiều bữa nhỏ hơn trong ngày và hạn chế thực phẩm giàu carbohydrate đơn giản.
• Đứng lên từ từ: Khi chuyển từ tư thế nằm hoặc ngồi sang đứng, hãy dành vài phút ngồi ở mép giường hoặc ghế trước khi đứng hẳn dậy.
• Mang vớ nén (compression stockings): Vớ nén giúp cải thiện lưu thông máu ở chân và ngăn ngừa máu dồn xuống chi dưới, từ đó giúp duy trì huyết áp.
• Tránh đứng lâu: Nếu công việc đòi hỏi phải đứng lâu, hãy cố gắng di chuyển hoặc ngồi xuống nghỉ ngơi định kỳ.
• Tập thể dục đều đặn: Vận động giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và lưu thông máu tổng thể. Tuy nhiên, tránh tập luyện quá sức hoặc trong môi trường quá nóng, có thể gây mất nước và tụt huyết áp.
• Cẩn trọng khi tắm nước nóng: Nước nóng có thể làm giãn mạch máu và gây tụt huyết áp. Tránh ngâm mình hoặc tắm vòi sen quá lâu với nước nóng.
• Theo dõi thuốc đang sử dụng: Nếu bạn nghi ngờ thuốc đang dùng là nguyên nhân gây tụt huyết áp, đừng tự ý ngừng thuốc mà hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được điều chỉnh liều lượng hoặc đổi thuốc khác.

Sự khác biệt giữa tụt huyết áp sinh lý và bệnh lý:

Điều quan trọng là phân biệt giữa tụt huyết áp sinh lý và tụt huyết áp bệnh lý. Tụt huyết áp sinh lý là khi huyết áp thấp hơn mức trung bình nhưng không gây ra bất kỳ triệu chứng nào và không liên quan đến bệnh lý tiềm ẩn. Đây đơn giản là mức huyết áp bình thường của người đó, thường thấy ở người trẻ tuổi, phụ nữ, hoặc những người có vóc dáng nhỏ bé, thường xuyên tập thể dục. Trong trường hợp này, không cần điều trị, chỉ cần theo dõi.

Ngược lại, tụt huyết áp bệnh lý là khi huyết áp thấp gây ra các dấu hiệu của tụt huyết áp khó chịu hoặc là hậu quả của một bệnh lý khác. Việc điều trị sẽ tập trung vào giải quyết nguyên nhân gốc rễ, có thể bao gồm điều trị bệnh tim, rối loạn nội tiết, điều chỉnh thuốc, hoặc các biện pháp hỗ trợ khác.

Tóm lại:

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của tụt huyết áp là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong việc chăm sóc sức khỏe của chính mình. Từ những biểu hiện phổ biến như chóng mặt, hoa mắt khi thay đổi tư thế đến những triệu chứng nghiêm trọng hơn như ngất xỉu, mỗi tín hiệu từ cơ thể đều đáng được lắng nghe. Dù nguyên nhân là do mất nước, vấn đề tim mạch, nội tiết, hay tác dụng phụ của thuốc, việc xác định đúng căn nguyên sẽ giúp bạn tìm được giải pháp phù hợp. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia y tế nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về dấu hiệu của tụt huyết áp mà mình đang gặp phải. Sức khỏe của bạn là tài sản quý giá nhất, hãy chăm sóc nó bằng sự hiểu biết và hành động kịp thời.