Cảm giác ợ chua, ợ nóng khó chịu ở ngực, đôi khi còn đắng miệng hay cảm thấy vướng nghẹn nơi cổ họng – đó là những triệu chứng rất quen thuộc với những người bị trào ngược dạ dày. Không chỉ gây phiền toái trong sinh hoạt hàng ngày, tình trạng này còn khiến nhiều người lo lắng không biết nguyên nhân do đâu. Bạn đã bao giờ tự hỏi “Tại sao mình lại bị trào ngược dạ dày?” hay “Những Lý Do Trào Ngược Dạ Dày phổ biến nhất là gì?” Bài viết này sẽ cùng bạn đi sâu khám phá gốc rễ của vấn đề, giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ thể mình và có hướng xử lý phù hợp.
Trước khi tìm hiểu những lý do trào ngược dạ dày, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của nó là gì. Một cách đơn giản, trào ngược dạ dày xảy ra khi axit hoặc dịch vị từ dạ dày trào ngược lên thực quản – ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày. Thông thường, ở cuối thực quản, gần dạ dày, có một cơ vòng gọi là cơ thắt thực quản dưới (LES – Lower Esophageal Sphincter). Cơ này hoạt động như một cánh cửa một chiều: nó mở ra để thức ăn đi xuống dạ dày và đóng lại để ngăn dịch vị trào ngược lên. Khi cơ thắt này bị suy yếu hoặc giãn bất thường, “cánh cửa” không đóng kín, tạo điều kiện cho dịch vị dạ dày, chứa đầy axit mạnh, “lội ngược dòng” lên thực quản. Thực quản không được lớp niêm mạc bảo vệ dày dặn như dạ dày, nên khi tiếp xúc với axit sẽ bị kích ứng, gây ra cảm giác nóng rát và các triệu chứng khó chịu khác.
Bạn có thể hình dung cơ thắt thực quản dưới giống như cái van ở đáy một cái chai úp ngược. Cái van đó chỉ nên mở khi bạn rót nước (thức ăn) vào, và phải đóng chặt lại ngay sau đó để nước không chảy ngược ra ngoài. Nếu cái van bị lỏng, nước trong chai sẽ dễ dàng chảy ngược ra ngoài khi chai bị lắc hoặc dốc. Tương tự, khi cơ thắt thực quản dưới bị yếu, dịch vị dạ dày sẽ dễ dàng trào ngược lên. Việc hiểu rõ cơ chế này là bước đầu tiên quan trọng để chúng ta đi sâu vào phân tích các lý do trào ngược dạ dày khác nhau.
Đây là câu hỏi cốt lõi. Cơ thắt thực quản dưới (LES) có thể gặp vấn đề vì rất nhiều nguyên nhân, từ những thói quen sinh hoạt hàng ngày tưởng chừng vô hại đến những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn phức tạp hơn. Việc xác định được lý do trào ngược dạ dày của bản thân sẽ giúp bạn tìm ra giải pháp hiệu quả nhất.
Không phải ngẫu nhiên mà các bác sĩ luôn khuyên chúng ta điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt khi bị trào ngược. Đây chính là nhóm lý do trào ngược dạ dày phổ biến nhất, dễ gặp và cũng dễ khắc phục nhất nếu bạn kiên trì.
Ăn quá no hoặc quá nhanh: Khi dạ dày chứa đầy thức ăn căng phồng, áp lực trong dạ dày tăng lên đáng kể. Áp lực này có thể đẩy dịch vị lên phía trên, tạo sức ép lên cơ thắt thực quản dưới và khiến nó dễ bị mở ra. Ăn quá nhanh cũng khiến bạn nuốt nhiều không khí hơn, gây đầy hơi và tăng áp lực trong bụng.
Ăn đêm hoặc nằm ngay sau khi ăn: Trọng lực đóng vai trò quan trọng giúp giữ thức ăn và dịch vị trong dạ dày khi chúng ta ở tư thế đứng hoặc ngồi. Khi bạn nằm xuống ngay sau khi ăn, trọng lực không còn hỗ trợ nữa. Dịch vị dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản, đặc biệt khi cơ thắt thực quản dưới không hoàn toàn khỏe mạnh. Ăn đêm cũng khiến dạ dày phải làm việc khi cơ thể chuẩn bị nghỉ ngơi, làm tăng nguy cơ trào ngược trong giấc ngủ.
Một số loại thực phẩm và đồ uống: Đây là những “kẻ thù” quen thuộc của người bị trào ngược. Chúng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến cơ thắt thực quản dưới hoặc kích thích dạ dày tăng tiết axit.
Hút thuốc lá: Hút thuốc làm giảm sản xuất nước bọt (nước bọt giúp trung hòa axit trào ngược lên thực quản), làm giãn cơ thắt thực quản dưới, và làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày. Đây là một trong những lý do trào ngược dạ dày rất rõ ràng và cần được loại bỏ ngay.
Thừa cân, béo phì: Cân nặng dư thừa, đặc biệt là mỡ bụng, tạo áp lực lớn lên dạ dày, đẩy dịch vị lên thực quản. Đây là một lý do trào ngược dạ dày cơ học rất phổ biến. Giảm cân thường giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng trào ngược.
Căng thẳng (stress): Mặc dù stress không trực tiếp gây trào ngược, nhưng nó có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Stress ảnh hưởng đến sự hoạt động của hệ tiêu hóa, có thể làm tăng độ nhạy cảm của thực quản với axit và làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày. Thật ra, sự liên hệ giữa stress và các vấn đề tiêu hóa rất phức tạp, giống như cách mà các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh sức khỏe khác. Việc nhận biết sớm [biểu hiện của trẻ tăng động giảm chú ý] hay các vấn đề về hành vi ở trẻ cũng cần sự quan sát tinh tế từ người lớn, tương tự như cách chúng ta cần lắng nghe cơ thể khi bị căng thẳng kéo dài.
Đôi khi, trào ngược dạ dày không chỉ do thói quen mà còn là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe khác cần được chẩn đoán và điều trị.
Thoát vị hoành (Hiatal Hernia): Tình trạng một phần nhỏ của dạ dày bị đẩy lọt qua lỗ cơ hoành (một cơ lớn ngăn cách ngực và bụng) đi vào khoang ngực. Khi dạ dày nằm sai vị trí, nó có thể ảnh hưởng đến hoạt động của cơ thắt thực quản dưới và làm tăng áp lực trong bụng, gây trào ngược. Đây là một lý do trào ngược dạ dày mang tính cấu trúc.
Hình ảnh thoát vị hoành gây trào ngược dạ dày
Quá trình làm rỗng dạ dày chậm (Gastroparesis): Khi dạ dày mất nhiều thời gian hơn bình thường để đẩy thức ăn xuống ruột non, lượng thức ăn và dịch vị tích tụ trong dạ dày sẽ nhiều hơn. Điều này làm tăng áp lực và nguy cơ trào ngược. Tình trạng này thường gặp ở người mắc bệnh tiểu đường lâu năm.
Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố khi mang thai có thể làm giãn cơ thắt thực quản dưới. Đồng thời, thai nhi phát triển lớn dần trong tử cung tạo áp lực cơ học lên dạ dày. Đây là một lý do trào ngược dạ dày tạm thời nhưng khá phổ biến ở phụ nữ mang thai. Để hiểu rõ hơn về những thay đổi của cơ thể trong giai đoạn này, nhiều người tìm kiếm thông tin về [các triệu chứng có thai tuần đầu], và trào ngược đôi khi cũng xuất hiện sớm như một trong những dấu hiệu đó.
Một số loại thuốc: Một số loại thuốc có thể làm giãn cơ thắt thực quản dưới hoặc gây kích ứng niêm mạc thực quản, dẫn đến trào ngược. Ví dụ như thuốc chẹn kênh canxi (điều trị huyết áp), thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs như ibuprofen), thuốc giãn phế quản (điều trị hen suyễn), một số thuốc an thần, thuốc chứa nitrat (điều trị bệnh tim), hoặc thuốc chống trầm cảm ba vòng. Nếu bạn đang dùng thuốc và gặp phải tình trạng trào ngược, hãy trao đổi với bác sĩ về khả năng đây là lý do trào ngược dạ dày của bạn.
Các bệnh lý khác: Một số bệnh lý mãn tính như xơ cứng bì, bệnh mô liên kết, hoặc các tình trạng ảnh hưởng đến thần kinh có thể ảnh hưởng đến chức năng nuốt và hoạt động của cơ thắt thực quản, góp phần gây trào ngược.
Mặc dù không phải là yếu tố chính, nhưng di truyền và tuổi tác cũng có thể đóng vai trò trong việc bạn có dễ bị trào ngược dạ dày hay không.
Yếu tố di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy trào ngược dạ dày có thể có yếu tố gia đình. Nếu bố mẹ hoặc anh chị em ruột của bạn bị trào ngược mãn tính, bạn có thể có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Điều này có thể liên quan đến cấu trúc giải phẫu hoặc chức năng của hệ tiêu hóa được di truyền.
Tuổi tác: Theo thời gian, cơ bắp trong cơ thể, bao gồm cả cơ thắt thực quản dưới, có thể trở nên yếu hơn. Quá trình làm rỗng dạ dày cũng có thể chậm lại ở người lớn tuổi. Những thay đổi tự nhiên này của cơ thể có thể trở thành lý do trào ngược dạ dày ở người cao tuổi.
Hiểu rõ những lý do trào ngược dạ dày là một chuyện, hiểu cách chúng gây ra triệu chứng lại là chuyện khác. Hầu hết các nguyên nhân đều dẫn đến cùng một “điểm chung” là làm suy yếu hoặc làm giãn cơ thắt thực quản dưới (LES) hoặc tăng áp lực trong dạ dày.
Khi LES không đóng kín:
Khi áp lực dạ dày tăng:
Quá trình làm rỗng dạ dày chậm:
Có thể thấy, các lý do trào ngược dạ dày thường không đứng độc lập mà có thể kết hợp với nhau, tạo thành một “vòng luẩn quẩn” khiến tình trạng trở nên tồi tệ hơn. Ví dụ, một người béo phì (tăng áp lực ổ bụng) lại có thói quen ăn khuya và hút thuốc (làm giãn LES), nguy cơ trào ngược sẽ rất cao.
Lý do trào ngược dạ dày có thể có những điểm đặc thù ở các nhóm đối tượng riêng.
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Trào ngược ở trẻ nhỏ rất phổ biến (thường gọi là “ọc sữa”). Lý do chính là cơ thắt thực quản dưới của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh và hoạt động chưa hiệu quả. Dạ dày của trẻ cũng nhỏ hơn, dễ bị đầy hơi. Hầu hết các trường hợp trào ngược ở trẻ sơ sinh sẽ tự cải thiện khi hệ tiêu hóa trưởng thành hơn, thường là sau 6-12 tháng. Tuy nhiên, trào ngược nghiêm trọng hoặc kéo dài có thể là dấu hiệu của dị ứng thức ăn, bất thường cấu trúc đường tiêu hóa, hoặc các tình trạng khác, cần được bác sĩ nhi khoa thăm khám.
Phụ nữ mang thai: Như đã đề cập, thay đổi hormone (progesterone làm giãn cơ trắt) và áp lực cơ học từ thai nhi là lý do trào ngược dạ dày chính ở phụ nữ mang thai. Tình trạng này thường thuyên giảm hoặc biến mất sau khi sinh.
Người lớn tuổi: Ngoài sự suy yếu tự nhiên của cơ thắt thực quản dưới, người lớn tuổi thường có các bệnh lý nền và sử dụng nhiều loại thuốc hơn, như đã phân tích ở trên. Những yếu tố này có thể làm tăng nguy cơ trào ngược.
Stress là một yếu tố tâm lý nhưng lại có ảnh hưởng sâu sắc đến cơ thể vật lý. Đối với hệ tiêu hóa, stress có thể gây ra những tác động đáng kể, gián tiếp trở thành lý do trào ngược dạ dày hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng:
Chính vì vậy, quản lý stress là một phần quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng trào ngược dạ dày, dù nó không phải là nguyên nhân ban đầu.
Trào ngược dạ dày thỉnh thoảng xảy ra, đặc biệt sau một bữa ăn thịnh soạn, thường không đáng ngại. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng (ợ nóng, ợ chua) xảy ra thường xuyên (ví dụ, hơn hai lần mỗi tuần) và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, đó có thể là dấu hiệu của bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD – Gastroesophageal Reflux Disease). Đây là một dạng trào ngược mãn tính, cần được chẩn đoán và điều trị.
Bạn nên đi khám bác sĩ nếu gặp các triệu chứng trào ngược kéo dài hoặc kèm theo các dấu hiệu đáng báo động sau:
Những dấu hiệu này cho thấy các lý do trào ngược dạ dày có thể đã dẫn đến biến chứng hoặc có một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác đang diễn ra. Tương tự như việc xử lý các biến chứng hiếm gặp sau can thiệp y tế như [vỡ cục máu đông sau khi nhổ răng], việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường của trào ngược mãn tính là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa biến chứng lâu dài như viêm loét thực quản, chít hẹp thực quản, hoặc thậm chí là tiền ung thư thực quản (Barrett’s esophagus).
Việc chẩn đoán chính xác lý do trào ngược dạ dày và mức độ nghiêm trọng của nó đòi hỏi sự thăm khám của bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa. Bác sĩ sẽ dựa vào tiền sử bệnh, khám lâm sàng, và có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hoặc thủ thuật cận lâm sàng sau:
Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng: Sử dụng một ống soi mềm có gắn camera để quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, dạ dày và tá tràng, tìm kiếm dấu hiệu viêm, loét, chít hẹp, hoặc thoát vị hoành.
Đo pH thực quản 24 giờ: Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán GERD. Một đầu dò nhỏ được đặt trong thực quản để đo mức độ axit trong 24 giờ, ghi lại tần suất và thời gian axit trào ngược.
Đo áp lực thực quản (Manometry): Đo cường độ co bóp của cơ thực quản và áp lực của cơ thắt thực quản dưới, giúp đánh giá chức năng hoạt động của chúng.
Chụp X-quang thực quản – dạ dày cản quang: Uống dung dịch bari và chụp X-quang để quan sát hình dạng và cấu trúc của thực quản, dạ dày, có thể phát hiện thoát vị hoành hoặc chít hẹp.
Dựa trên kết quả chẩn đoán, bác sĩ sẽ xác định lý do trào ngược dạ dày chính và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, bao gồm thay đổi lối sống, sử dụng thuốc, hoặc trong trường hợp nặng có thể cần phẫu thuật.
Giải quyết tình trạng trào ngược dạ dày cần tập trung vào việc khắc phục những lý do trào ngược dạ dày đã được xác định:
Điều chỉnh lối sống và thói quen ăn uống: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất.
Sử dụng thuốc: Bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc để:
Phẫu thuật: Trong những trường hợp trào ngược nặng, kháng thuốc, hoặc có biến chứng nghiêm trọng (như thoát vị hoành lớn), phẫu thuật có thể được xem xét. Phẫu thuật phổ biến nhất là tạo hình van chống trào ngược (fundoplication), nhằm thắt chặt cơ thắt thực quản dưới.
Bạn có thể thắc mắc tại sao một bài viết về lý do trào ngược dạ dày lại xuất hiện trên website của Nha Khoa Bảo Anh. Vâng, trào ngược dạ dày mãn tính, đặc biệt là GERD, có thể gây ra những tác động đáng kể đến sức khỏe răng miệng của bạn. Axit dạ dày trào ngược lên miệng có thể:
Làm mòn men răng: Axit là “kẻ thù” của men răng. Tiếp xúc thường xuyên với axit dạ dày làm men răng yếu đi, mòn dần, khiến răng trở nên nhạy cảm hơn với nhiệt độ, dễ bị sâu răng, và có thể thay đổi màu sắc. Đây là một trong những hậu quả âm thầm của trào ngược mà nhiều người không nhận ra.
Hình ảnh men răng bị mòn do axit trào ngược
Gây hôi miệng: Dịch vị dạ dày và axit trào ngược có thể gây ra mùi khó chịu trong miệng.
Thay đổi vị giác: Bạn có thể cảm thấy vị chua hoặc đắng kéo dài trong miệng.
Gây khô miệng: Trào ngược axit có thể ảnh hưởng đến tuyến nước bọt.
Tại Nha Khoa Bảo Anh, các bác sĩ có kinh nghiệm nhận biết những dấu hiệu tổn thương răng miệng do trào ngược axit. Khi thăm khám định kỳ, nha sĩ có thể phát hiện tình trạng mòn men răng bất thường ở mặt trong của răng (khu vực thường tiếp xúc với axit trào ngược khi bạn nằm). Việc phát hiện sớm và tư vấn về lý do trào ngược dạ dày có thể giúp bạn đi khám chuyên khoa kịp thời để điều trị nguyên nhân gốc rễ, từ đó bảo vệ sức khỏe răng miệng về lâu dài. Nha Khoa Bảo Anh không điều trị bệnh trào ngược dạ dày, nhưng chúng tôi là đối tác quan trọng trong việc giúp bạn khắc phục và giảm thiểu các tổn thương răng miệng do tình trạng này gây ra, đồng thời tư vấn để bạn tìm đến đúng chuyên khoa cần thiết.
Phòng ngừa trào ngược dạ dày chủ yếu là tránh xa hoặc giảm thiểu các lý do trào ngược dạ dày liên quan đến lối sống và thói quen:
Bằng cách chủ động thay đổi những thói quen này, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ bị trào ngược dạ dày và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Trào ngược dạ dày là một vấn đề sức khỏe phổ biến với nhiều lý do trào ngược dạ dày khác nhau, từ thói quen sinh hoạt đơn giản đến các bệnh lý phức tạp. Việc hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ là chìa khóa để bạn có thể kiểm soát hiệu quả tình trạng này. Đừng chủ quan trước những dấu hiệu khó chịu của trào ngược. Hãy lắng nghe cơ thể, xem xét lại lối sống của bản thân và tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia y tế.
Nếu bạn nhận thấy các triệu chứng trào ngược ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, hãy thăm khám bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để được chẩn đoán chính xác lý do trào ngược dạ dày và có hướng điều trị phù hợp. Đồng thời, đừng quên kiểm tra sức khỏe răng miệng thường xuyên tại Nha Khoa Bảo Anh, đặc biệt nếu bạn bị trào ngược mãn tính, để bảo vệ nụ cười của mình khỏi tác động của axit dạ dày. Sức khỏe tổng thể, bao gồm cả sức khỏe tiêu hóa và sức khỏe răng miệng, là một bức tranh hoàn chỉnh cần được chăm sóc toàn diện.
Ý kiến của bạn
Tags
Tin liên quan
Tin đọc nhiều
Cùng chuyên mục
Đăng ký nhận tin tức của chúng tôi tại đây
Nhập email của bạn tại đây để nhận tin tức mới nhất của chúng tôi